Chùa Thầy – Tuyệt Tác Kiến Trúc Gần 1000 Năm Tuổi

Chùa Thầy, tọa lạc dưới chân núi Sài Sơn, huyện Quốc Oai, Hà Nội, là một trong những ngôi chùa cổ kính và độc đáo nhất Việt Nam, với lịch sử gần 1.000 năm. Được xây dựng từ thời nhà Lý, chùa không chỉ nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên hữu tình mà còn với kiến trúc đặc sắc, mang đậm dấu ấn văn hóa và tôn giáo. Ban đầu, chùa Thầy chỉ là một am nhỏ mang tên Hương Hải am, nơi Thiền sư Từ Đạo Hạnh tu hành và giảng đạo. Dưới triều đại vua Lý Nhân Tông, chùa được mở rộng và xây dựng lại, bao gồm hai cụm chính: chùa Dưới (Thiên Phúc Tự) và chùa Cao (Đỉnh Sơn Tự) trên núi. Đến đầu thế kỷ XVII, Dĩnh Quận Công cùng hoàng tộc đã tiến hành trùng tu, xây dựng thêm các công trình như điện Phật, điện Thánh, nhà hậu, nhà bia và gác chuông, tạo nên quần thể kiến trúc hoàn chỉnh như ngày nay.

1. Kiến trúc độc đáo – Sự kết hợp giữa Phật giáo và tín ngưỡng dân gian

Không giống với nhiều ngôi chùa khác, Chùa Thầy có lối kiến trúc “tiền Phật, hậu Thánh”, tức là vừa thờ Phật, vừa thờ Thiền sư Từ Đạo Hạnh – một nhân vật quan trọng trong lịch sử Phật giáo Việt Nam. Ngôi chùa gồm ba tòa nhà song song tạo thành chữ “Tam”, tượng trưng cho Tam bảo (Phật - Pháp - Tăng), một đặc điểm hiếm thấy ở các ngôi chùa khác.

• Chùa Hạ (Tiền đường): Là nơi lễ bái của tăng ni, phật tử và cũng là nơi giảng đạo của các nhà sư. Tại đây, đặt các tượng Đức Ông và Thánh hiền.
• Chùa Trung (Trung điện): Nơi thờ Tam Bảo, với bàn thờ Phật và hai bên là tượng Hộ pháp, tượng Thiên Vương.
• Chùa Thượng (Thượng điện): Nằm ở vị trí cao nhất, thờ tượng Di Đà tam tôn, Thích Ca và đặc biệt là tượng ba kiếp của Thiền sư Từ Đạo Hạnh, thể hiện ba giai đoạn: Tăng, Phật và Đế vương.

Bên cạnh đó, hai cây cầu đá Nhật Tiên Kiều và Nguyệt Tiên Kiều, nối từ sân chùa sang hai bên hồ, tạo nên một khung cảnh hài hòa giữa kiến trúc và thiên nhiên. Đặc biệt, Thủy Đình – một nhà thủy tạ giữa hồ Long Trì, là nơi biểu diễn múa rối nước, một loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo của Việt Nam.

2. Vị trí phong thuỷ tuyệt đẹp của chùa Thầy

Chùa Thầy nằm dưới chân núi Sài Sơn, được xây dựng theo nguyên tắc phong thủy “tọa sơn hướng thủy” (dựa núi, nhìn sông). Thế đất nơi đây được ví như “rồng ngậm ngọc” với hồ Long Trì ở phía trước chùa tựa như viên ngọc quý. Núi Sài Sơn với các hang động tự nhiên cũng làm tăng thêm vẻ kỳ bí cho ngôi chùa.

Bên cạnh đó, nếu đi sâu vào núi, du khách có thể khám phá các địa danh như Chùa Cao (Đỉnh Sơn Tự), Chùa Một Mái, Hang Cắc Cớ,… tất cả tạo nên một quần thể danh thắng hoàn chỉnh, vừa mang giá trị tâm linh, vừa mang vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ.

3. Các công trình phụ trợ độc đáo

Ngoài ba tòa chính, chùa Thầy còn có nhiều công trình kiến trúc phụ trợ đặc sắc:

• Thủy đình: Nằm giữa hồ Long Trì, thủy đình là nơi diễn ra các buổi biểu diễn múa rối nước truyền thống, một nét nghệ thuật đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ.

• Cầu Nhật Tiên Kiều và Nguyệt Tiên Kiều: Hai cây cầu đá được xây dựng vào năm 1602 bởi Phùng Khắc Khoan, tạo nên cảnh quan thơ mộng và mang ý nghĩa phong thủy sâu sắc.

• Chùa Cao (Đỉnh Sơn Tự): Nằm trên lưng chừng núi Sài Sơn, đây vốn là Hiển Thụy am, nơi Thiền sư Từ Đạo Hạnh tu hành ban đầu. Kiến trúc chùa gồm ba gian, với gác chuông cao và nhiều bút tích của các danh Nho xưa.

• Chùa Một Mái (Bối Am Tự): Là một công trình kiến trúc độc đáo, nằm tựa vào vách núi cao và chỉ có một mái che, tạo nên vẻ đẹp giản dị nhưng đầy ấn tượng.

4. Giá trị lịch sử và văn hoá tâm linh của chùa Thầy

Một trong những yếu tố làm nên sự đặc biệt của Chùa Thầy chính là mối liên kết với Thiền sư Từ Đạo Hạnh (1072–1116) – một trong những thiền sư nổi tiếng thời Lý. Theo truyền thuyết, ông không chỉ là một nhà sư tài ba mà còn là một vị pháp sư có khả năng chữa bệnh và giúp đỡ dân lành. Ông cũng được cho là có mối liên hệ với vua Lý Nhân Tông và là người khởi xướng nghệ thuật múa rối nước. Tại chùa Thầy, tượng của Thiền sư Từ Đạo Hạnh được đặt trang trọng, thể hiện ba giai đoạn của cuộc đời ông: Nhà sư tu hành – Đức Phật – Nhà vua. Đây là điểm đặc biệt mà ít ngôi chùa nào có được.

Chùa Thầy không chỉ là nơi tu hành của các tăng ni, phật tử mà còn là điểm đến của du khách muốn tìm hiểu về lịch sử, kiến trúc và văn hóa Việt Nam. Hằng năm, vào dịp lễ hội chùa Thầy (từ ngày 5 đến 7 tháng 3 âm lịch), nơi đây thu hút đông đảo du khách thập phương đến tham quan và tham gia các hoạt động văn hóa truyền thống như lễ rước, múa rối nước, hát chèo và trò chơi dân gian.